Belgische moskeeën in een notendop (1°)
In België zijn pas in 1975 de eerste moskeeën totstandgekomen met het statuut van een vereniging zonder winstoogmerk (V.Z.W.). Een deel daarvan werd opgericht door bewegingen die deel uitmaken van een mystieke moslimtraditie (de zawiya, de tarîqa) of door politiek-religieuze bewegingen (de Milli Görüs¸ , de moslimbroeders, de tabligh…). Ook instellingen die verbonden zijn met een staat (Turkije: Diyanet) of interstatelijke organisaties (Islamitisch en Cultureel Centrum) gingen tot de oprichting van moskeeën over.
Volgens schattingen bevinden zich in België zo’n 400 moskeeën.Aan de hand van de moskeedossiers die we hier in het archief hebben komen we aan de volgende getallen: 162 moskeeën in Vlaanderen, 89 in Wallonië en 77 in het Brussels Gewest.
VLAANDEREN
Arabofone Turkse Pakistan Overige Totaal
Vlaams Brabant 9 2 - 1 12
Oost-Vlaanderen 15 19 1 - 35
West-Vlaanderen 5 - 3 - 8
Limburg 20 23 - 1 44
Antwerpen 33 23 2 5 * 63
___________________________________________________________________
Totaal 82 67 6 7 162
*1Bosnië – 1Afghanistan - 1Bangladesh - 1Roma - 1Tjetchenië
DE TURKSE MOSKEEËN
De Turkse moskeeën kunnen verdeeld worden over verschillende strekkingen. De ‘diversifiëring’ van de Turkse moskeeën is gestart in de jaren tachtig.
Diyanet
Ongeveer de helft van de Turkse moskeeën zijn Diyanet-moskeeën en vallen onder het beheer van het Turkse Directoraat voor Religieuze zaken, dat verbonden is met de Turkse overheid.
Het beheer en de coördinatie voor België gebeuren sinds 1982 door de islamitische stichting Belçika Türk Islam Diyanet Vakfi (B.T.I.D.V. ), die gevestigd is in Brussel. In buurten met een Turkse gemeenschap bevindt zich steeds een Diyanet-moskee. 62 Belgische moskeeën vallen onder het beheer van Diyanet.
Milli Görüs (MG)
De moskeeën verbonden met Milli Görüs¸ zijn verenigd onder de Belçika Islam Federasyonu (B.I.F.), de Islamitische Federatie van België(Fédération Islamique de Belgique).
Vanaf begin jaren 1980 begonnen deze groepen zich af te splitsen van de Diyanet-kringen en richtten ze eigen moskeeën op (de eerste in België in 1985). Juridisch zijn de Milli Görüs-moskeeën en moskeeverenigingen lokale afdelingen van de Belçika Islam Federasyonu. Die is opgericht in 1986 (maar actief vanaf begin jaren 1980) en gevestigd in Brussel. De B.I.F. heeft 29 lokale afdelingen, waarvan 18 in Vlaanderen en 11 in Franstalig België. Dit komt ongeveer overeen met de regionale spreiding van de Turkse gemeenschap over België: de helft woont in Vlaanderen en de andere helft in Brussel en Wallonië. In Vlaanderen heeft de federatie 4600 leden en 16.000 sympathisanten. Zowat een derde van de Turkse moskeeën behoort tot deze strekking.
Süleymanli
Deze mystiek religieuze groepering bestaat uit volgelingen van de mystieke Naksibendi-leermeester (sheyk) Süleyman Hilmi Tunahan (overleden in 1960).Dit is de eerste groep die zich in Europa actief organiseerde. In 1973 werd in Keulen het Islamische Kulturzentrum
opgericht, dat het Europese centrum van de beweging werd.De groepering is actief in Duitsland en Nederland, maar beschikt in België in verhouding over een minder uitgebreid netwerk van een tiental islamitische ‘cultuurcentra’ (Islam kültür merkezi), bestaande uit koranscholen met een gebedsruimte. Ze worden sinds 1987 vertegenwoordigd door de Belçika Islam Kültür Merkezleri Birligi (B.I.K.M.B. of Unie der Islamitische Culturele Centra in België).
Cemaat-i Nur (Nurcu-beweging)
Dit is de Turkse variant van de (neo)mystieke bewegingen die zijn opgericht in de moderne tijd en geïnspireerd worden door het soefisme.De beweging is genoemd naar de geschriften van leermeester sjeikh Bediüzzaman Said Nursi (1876-1960), die het bindmiddel vormen.
Na de dood van Nursi splitste de beweging zich op in een Yeni-Asya-tak en de Fethullah
Gülen-groep. Deze laatste werd (internationaal) de belangrijkste, met afdelingen in de Verenigde Staten, Europa en de Turkstalige wereld.
Naksibendi-broederschap
Deze traditionele mystieke soefi-broederschap ontstond in Centraal-Azië in de 14de eeuw. Ze onderscheidt zich van andere broederschappen, onder meer door de stilte (gizli zikir) waarin de dhikir (zikir) verricht wordt. De ruimte waar men samenkomt voor het gebed en de rituelen heet tekke of dergah. Er bestaan ondertussen een achttal dergah’s (onder de naam
Kultuurhuis) die zijn verbonden met de Naksibendi-broederschap in België. Sinds 2000 zijn ze verenigd in de stichting Sema Sah Vakfi (Beringen, Limburg).
Alevitische gemeenschap
In België zouden er ongeveer 16.000 Alevieten zijn, gegroepeerd onder Belçika Alevi Federasyonu (Federatie van Alevieten inBelgië).
DE ARABOFONE MOSKEEËN
De diversifiëring en de afsplitsingen binnen deze gemeenschap zijn geënt op ontwikkelingen in de Arabisch-islamitische wereld in het algemeen.In deze groep gaat het om ‘traditionele’ moskeeën die in handen zijn van de eerste generatie.
Neo-islamisten
Deze uit de kringen van de Moslimbroeders (al-Ikhwân al-Muslimîn) hebben een belangrijke invloed in de arabofone moslimgemeenschappen in Europa, zonder dat we hieruit mogen concluderen dat ze over een netwerk van moskeeën beschikken.Egyptische tak van de Moslimbroeders heeft zich als eerste gevestigd in het Europese Genève. De bekende moslimintellectueel Tariq Ramadan en zijn broer Hani Ramadan, directeur van het islamitische centrum van Genève, hebben in deze kringen veel invloed. De Syrische tak heeft haar zetel in het Duitse Aken. Wat België betreft, beperkt de invloed van de Egyptische tak zich vooralsnog tot de Brusselse kringen van de Frères Musulmans en het Antwerpse.
‘Salafii’
Deze moskeeën bevinden zich eigenlijk in de invloedsfeer van het wahabisme, maar men distantieert zich van die term.De meeste salafiyya concentreren zich op de creatie van een (virtuele) islamitische ruimte, op de meest ‘zuivere’ manier het geloof te kunnen beleven en uit te oefenen.
Jamâ’at al-Tablîgh (wa ‘l-Da’wa)
Muhammad Ilyâs (1885-1944) richtte begin 20ste eeuw in Indië de ‘Vereniging van de Prediking’ op, in een reactie op de islamisering via de klassieke school- en seminariemogelijkheden (madrasa). Hij pleitte voor een massabeweging waarin spiritualisme gecombineerd werd met religieus activisme.Centraal staat de herleving van de geloofspraktijk via de kennis van de koran en de hadith, het gebed, dhikr, het openstaan voor andere moslims en soberheid.
DE OVERIGE MOSKEEËN
Recent zijn door de nieuwe migratiebewegingen ook andere moskeeën zich op etno-religieuze basis beginnen te organiseren, onder meer in de Pakistaanse, Bosnische , Bengaalse, Roma, Tsjetsjeense en Afghaanse gemeenschappen. Deze zijn voornamelijk gericht op de moslims uit de eigen gemeenschap en de bevrediging van de basisbehoeften aan ruimte voor hun collectief gebed en voor identiteitsvormende en culturele doeleinden.
SUPRALOKALE ORGANISATIEVORMING
DE ARABOFONE MOSKEEËN
In de ‘arabofone’ gemeenschap is er de supralokale organisatievorming of de belangenbundeling en koepelvorming op religieuze basis. Hoewel de erkenning van de islam in België op nationaal vlak vastgelegd is door de wet van 1974, werd toen reeds gesteld dat de organisatie ervan op provinciaal niveau geregeld moest worden.In Vlaanderen is de UMIVA, de Unie van Antwerpen, de trekker. Deze koepelvorming op ‘provinciaal’ niveau werd vervolgens voortgezet in de rest van Vlaanderen. Het gaat dus concreet om Antwerpen (UMIVA), Oost- en West-Vlaanderen (UMIVOW) en Limburg (UMIVEL). Langs franstalige kant is er L’Union des Mosquées van Brussel en Brabant, van Luik en van de Borinage. Zowat elke Marokkaanse of arabofone moskee is ‘gefedereerd’ in zo’n koepel, ook de Pakistaanse, Bosnische enz. moskeeën.
DE TURKSE FEDERATIES
De Turkse moskeeën maken geen deel uit van de deze provinciale unies. Zij hebben zich, samen met andere Turkse verenigingen, verenigd in landelijke Turkse federaties. Dat de Turkse moskeeën niet deelgenomen hebben aan de koepelvorming op religieuze basis, vloeit gedeeltelijk voort uit het feit dat er al een structuur bestond: B.T.I.D.V., B.I.F.en B.I.K.M.B. overkoepelden reeds de meerderheid van de Turkse moskeeën, zowel nationaal als internationaal. De Turkse moskeeën zijn met andere woorden wel lid van de koepelorganisaties in de strekking waar ze deel van uitmaken. De imams die in deze moskeeën werkzaam zijn, hebben contact met anderen van de eigen koepel. Zo vergaderen de imams van de Diyanet-moskeeën maandelijks met de attaché voor religieuze zaken van Diyanet in Brussel. Ook de imams van Milli Görüs¸ in de moskeeën van B.I.F. komen op geregelde basis samen.Belangrijkste onderscheid met de Arabofone en andere moskeeën is dat ze dus geen provinciale structuur opgericht hebben.
bron:
1° Moskeeën, imams en islamleerkrachten in België/ Stand van zaken en uitdagingen
Koning Boudewijnstichting